ریسک اعتباری چیست؟ 5 عامل تاثیرگذار بر آن

ریسک اعتباری

مقوله‌ی ریسک اعتباری یکی از مسائل مهم و حیاتی در حوزه‌ی مالی و بانکداری است. این مسئله به شکل کلی به توانایی بدهی اشخاص و شرکت‌ها در پرداخت بدهی‌هایشان مربوط است. در بانکداری، این ریسک به احتمال بروز ضرر از دست دادن بدهی‌ها و عدم بازگشت پرداخت آنها به بانک اشاره دارد. هدف اصلی بانکداری در این زمینه، کاهش این ریسک است تا بتواند بدهی‌های خود را به صورت امن بازگشت دهد.

برای محاسبه ریسک اعتباری، بانک‌ها و سایر موسسات مالی از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند که یکی از مهمترین آنها استفاده از مدل‌های این ریسک است. این مدل‌ها با تحلیل مجموعه‌ای از عوامل مختلف، شامل تاریخچه‌ی اعتباری اشخاص، شرایط اقتصادی و مالی، وضعیت بازار و شرایط رقابتی، برای هر فرد و شرکت بخشی از این ریسک را تعیین می‌کنند.

در این مقاله، به بررسی مفهوم و مبانی ریسک اعتباری، نحوه‌ی اندازه‌گیری و محاسبه آن، مدل‌های مختلف و کاربردهای آنها در حوزه‌ی مالی و بانکداری پرداخته خواهد شد.

ریسک اعتباری چیست؟

ریسک اعتباری به عنوان یکی از انواع ریسک‌های مالی، به مجموعه‌ای از خطرات مالی اشاره دارد که ممکن است به دلیل عدم توانایی یک شخص یا یک شرکت در بازپرداخت بدهی‌های خود، ایجاد شود. در واقع، این ریسک به نوعی ریسک پرداخت نشده است و به عنوان یکی از عوامل مهم در تعیین قیمت و شرایط اعطای وام و یا ارائه خدمات مالی در بازارهای مختلف، تلقی می‌شود.

این ریسک به دلیل وجود بدهی‌هایی که یک فرد یا شرکت دارد، ایجاد می‌شود. در بیشتر موارد، این ریسک با ریسک مرتبط با نرخ بهره، ترکیب می‌شود تا ریسک کلی سرمایه‌گذاری تعیین شود. بنابراین، تعیین میزان ریسک اعتباری بسیار مهم است و می‌تواند بر روی سودآوری سرمایه‌گذاری و میزان بازده سرمایه‌گذاران تأثیرگذار باشد.

تفاوت بین ریسک اعتباری و ریسک بازار

ریسک اعتباری و ریسک بازار دو مفهوم مهم در حوزه مالی هستند. هر دو این مفاهیم به اندازه‌ی متفاوتی بر روی سرمایه‌گذاری‌ها تأثیر می‌گذارند. در ادامه، به تفاوت بین این ریسک و ریسک بازار، عوامل تأثیرگذار بر ریسک اعتباری، و انواع آن می‌پردازیم.

ریسک بازار به معنای خطرات مرتبط با تغییرات نرخ بهره، تغییرات قیمت دارایی‌ها، نوسانات بازار، و سایر عوامل مالی است. در حالی که ریسک اعتباری با توجه به تأثیر قابل توجه بدهی‌ها، بر روی پرداخت‌های یک شخص یا شرکت می‌باشد.

عوامل تأثیرگذار بر ریسک اعتباری

عوامل مختلفی بر ریسک اعتباری تأثیر دارند. به طور کلی، عوامل زیر به عنوان موانع مالی شناخته می‌شوند و باید در مورد آنها بحث شود:

• عدم توانایی در پرداخت بدهی‌ها

• اختلاف در شرایط اقتصادی بین شرکت‌ها و کشورها

• عدم پیش‌بینی تحولات سیاسی و اقتصادی

• تغییرات در شیوه‌ی مدیریتی شرکت‌ها

• عدم پایبندی به قوانین و مقررات

انواع ریسک اعتباری

ریسک اعتباری می‌تواند به چندین شکل از جمله زیر بیان شود:

۱. ریسک اعتباری ناشی از عدم پرداخت بدهی‌های مشتریان:

بانک‌ها و موسسات مالی در معرض این ریسک هستند که مشتریانشان بدهی‌های خود را به موقع پرداخت نکنند. این موضوع می‌تواند منجر به افت سودآوری و کاهش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بعدی شود.

۲. ریسک اعتباری ناشی از تغییر در شرایط بازار:

با توجه به تغییرات شرایط اقتصادی و اجتماعی، ریسک این موضوع وجود دارد که مشتریان برای پرداخت بدهی‌های خود نتوانند به راحتی منابع مالی خود را تأمین کنند.

۳. ریسک اعتباری ناشی از تغییر در شرایط اقتصادی و اجتماعی:

ریسک اعتباری می‌تواند ناشی از تغییرات شرایط اقتصادی و اجتماعی مانند تحریم‌های اقتصادی، جنگ‌ها و بحران‌های سیاسی باشد که موجب تغییر در عرصه اقتصادی و اعتبار شرکت‌ها و موسسات مالی می‌شود.

۴. ریسک اعتباری ناشی از عدم پرداخت بدهی‌های اعضای سایر سازمان‌ها:

این ریسک مربوط به سایر سازمان‌هایی است که به عنوان مشتری یا تأمین‌کننده با شرکت در ارتباط هستند و اعتبار آن‌ها ناپایدار باشد.

نحوه محاسبه ریسک اعتباری

محاسبه ریسک اعتباری یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در مدیریت این ریسک است. در واقع، تعیین میزان این ریسک مورد نیاز برای تعیین سطح سرمایه‌گذاری، تعیین نرخ بهره و پذیرش ریسک برای هر نوع تسهیلات اعتباری ضروری است.

برای محاسبه این ریسک، در ابتدا باید نوع تسهیلات اعتباری را شناسایی کرد و سپس فاکتورهایی را که می‌توانند تأثیرگذار بر این ریسک باشند، مانند تاریخچه پرداخت بدهی، نوع تضمین‌ها، محدودیت‌های شغلی، سابقه کاری، سابقه بانکی و سایر فاکتورهای مرتبط را ارزیابی کرد.

سپس، باید این فاکتورهای ریسک را با استفاده از الگوریتم‌های مختلفی که برای این منظور طراحی شده‌اند، مانند مدل‌های احتمالاتی، شبکه‌های عصبی، درخت تصمیم، رگرسیون لجستیک و …، محاسبه کرد.

در پایان، با توجه به نتیجه حاصل از محاسبه ریسک اعتباری، می‌توان اقدامات مربوط به مدیریت ریسک را انجام داد، مانند تنظیم سطح سرمایه‌گذاری، تعیین نرخ بهره، تعیین سقف تسهیلات اعتباری و سایر تصمیمات مدیریتی مرتبط با این ریسک را انجام داد.

در کل، محاسبه ریسک اعتباری یک فرآیند پیچیده است و نیازمند دانش و تخصص بالایی در حوزه مدیریت ریسک و مهارت‌های محاسباتی است.

ابزارهای مورد نیاز برای مدیریت ریسک اعتباری:

مدیریت این ریسک برای بانک‌ها و موسسات مالی بسیار حیاتی است. برای مدیریت این ریسک، ابزارهای مختلفی وجود دارد که در ادامه به برخی از این ابزارها اشاره می‌کنیم:

۱. اعتبارسنجی (Credit Scoring):

یکی از اصلی‌ترین ابزارهای مدیریت ریسک اعتباری، اعتبارسنجی است. این روش با استفاده از الگوریتم‌های ریاضی و آماری، احتمال پرداخت بدهی را برای هر بدهکار تخمین می‌زند. برای اعتبارسنجی می‌توان از روش‌های مختلفی از جمله شبکه‌های عصبی، درخت تصمیم و رگرسیون لجستیک استفاده کرد.

۲. مانیتورینگ مداوم:

در مدیریت ریسک اعتباری، مانیتورینگ مداوم و بروزرسانی اطلاعات از اهمیت بالایی برخوردار است. با مانیتورینگ مداوم، بانک‌ها و موسسات مالی می‌توانند به‌روزرسانی شرایط اقتصادی و مالی افراد و شرکت‌ها را در نظر بگیرند و در صورت تغییر شرایط، اقدامات لازم را برای کاهش این ریسک انجام دهند.

۳. شاخص‌های مالی:

از دیگر ابزارهای مدیریت ریسک اعتباری، استفاده از شاخص‌های مالی مانند نسبت بدهی به حجم کل دارایی‌ها (Debt-to-Asset Ratio) و نسبت بدهی به سرمایه گذاری (Debt-to-Equity Ratio) است. این شاخص‌ها برای بررسی وضعیت مالی شرکت‌ها و بدهی آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۴. بسته‌های نرم‌افزاری و سخت افزاری:

برای مدیریت ریسک اعتباری نیاز به ابزارهای مناسب داریم که این ابزارها به دو دسته سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تقسیم می‌شوند. بسته‌های نرم‌افزاری، از جمله ابزارهایی هستند که برای جمع‌آوری، ذخیره، تحلیل و مدیریت اطلاعات این ریسک مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در این زمینه، بسته‌های نرم‌افزاری مختلفی از جمله SAS Credit Risk Management Suite، Moody’s Analytics CreditEdge، FICO Falcon Fraud Manager، IBM Algo Credit Manager و… وجود دارند که امکانات متنوعی برای مدیریت این ریسک در بانکداری، بیمه‌گری، بازار سرمایه و صنایع دیگر فراهم می‌کنند. این بسته‌ها شامل ابزارهای تحلیل و پیش‌بینی ریسک، مدیریت پرتفوی، شناسایی تقلب، مدیریت ارتباط با مشتریان و… می‌شوند.

از طرفی، بسته‌های سخت‌افزاری شامل تجهیزاتی مانند سیستم‌های پردازش‌گر بالا، سرورهای ذخیره‌سازی ابری، دستگاه‌های بک‌آپ و… هستند که از طریق آنها اطلاعات مرتبط با ریسک اعتباری در محیطی امن و قابل اطمینان ذخیره و پردازش می‌شوند.

در کل، استفاده از ابزارهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مناسب می‌تواند به شرکت‌ها و سازمان‌ها کمک کند تا این ریسک را به بهترین شکل ممکن مدیریت کنند و باعث افزایش بازدهی و کاهش خطرات مالی شوند.

کاربرد ریسک در صنایع مختلف

ریسک اعتباری به عنوان یکی از مهم ترین عوامل مدیریت ریسک، در صنایع مختلف بسیار حائز اهمیت است. در زیر به بررسی کاربرد این ریسک در صنایع بانکداری، بیمه‌گری و بازار سرمایه  پرداخته می‌شود:

بانکداری:

ریسک اعتباری در بانکداری به دلیل ارائه وام و تسهیلات به مشتریان، بسیار مهم است. بانک‌ها برای مدیریت این ریسک از روش‌های مختلفی مانند تخصیص سرمایه، محاسبه سقف وام، محاسبه میزان خسارت، استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت ریسک و… استفاده می‌کنند.

بیمه‌گری:

در بیمه‌گری، ریسک اعتباری به دلیل پرداخت خسارت‌های بیمه‌ای برای بیماران و ارائه خدمات پزشکی مهم است. شرکت‌های بیمه از روش‌های مختلفی مانند محاسبه میزان خسارت، تخصیص سرمایه، استفاده از اطلاعات اعتباری و مالی مشتریان و… برای مدیریت این ریسک استفاده می‌کنند.

بازار سرمایه:

در بازار سرمایه، ریسک اعتباری به دلیل مشکلات اجتماعی و اقتصادی که می‌تواند باعث شود شرکت‌ها نتوانند تعهدات خود را به موقع پرداخت کنند، مهم است. شرکت‌های بازار سرمایه برای مدیریت این ریسک از روش‌های مختلفی مانند تنوع سرمایه‌گذاری، محاسبه سقف وام، محاسبه میزان خسارت، ارزیابی وضعیت مالی و اعتباری شرکت‌ها و… استفاده می‌کنند.

نتیجه گیری

مدیریت ریسک اعتباری به عنوان یکی از مسائل اساسی در بسیاری از صنایع به شمار می‌رود. در بانکداری، بیمه‌گری و بازار سرمایه به دلیل داشتن تعاملات مالی بزرگ، مدیریت این ریسک اهمیت بسیاری دارد. با استفاده از ابزارهای مدیریت این ریسک و مدل‌های آماری، سازمان‌ها قادر خواهند بود تا ریسک‌های اعتباری خود را کنترل کنند و رویکردی جدید در راستای کاهش ریسک و افزایش عملکرد خود داشته باشند.

در این راستا، بسته‌های نرم‌افزاری قدرتمندی نیز برای مدیریت ریسک اعتباری معرفی شده‌اند که بسیاری از سازمان‌ها از آن‌ها استفاده می‌کنند. با این حال، برای داشتن یک مدیریت مؤثر، نیاز است که سازمان‌ها درک کاملی از ریسک‌های اعتباری خود داشته باشند و از ابزارها و رویکردهای مناسب برای مدیریت آن‌ها استفاده کنند.