حق تقدم سهام چیست؟ آموزش استفاده از حق تقدم افزایش سرمایه

حق تقدم سهام چیست؟

بازار سهام از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی هر کشور است که به عنوان شاخصی برای سنجش وضعیت اقتصادی و سلامتی شرکت‌های مختلف به‌کار می‌رود. یکی از مفاهیم مهم در حوزه بازار سهام حق تقدم سهام می‌باشد که در صورت عدم آگاهی و یا نادیده گرفتن آن، به تضعیف حقوق سهامداران و خسارت‌های مالی برای آنان خواهد انجامید. در این مقاله قصد داریم با بررسی مفاهیم، تاریخچه و شرایط استفاده از حق تقدم سهام در ایران، به شناخت بهتری از این حقوق اساسی سهامداران بپردازیم.

الف) تعریف حق تقدم سهام:

حق تقدم سهام به حقی گفته می‌شود که به سهامداران یک شرکت اجازه می‌دهد تا در صورتی که شرکت قصد افزایش سرمایه یا افزایش سهام خود را داشته باشد، در مرحله اول سهام خود را خریداری کنند قبل از اینکه به سایر اشخاص پیشنهاد شود. به این ترتیب، سهامدارانی که حق تقدم سهام را دارند، در صورتی که این حق را به دست آورده باشند، اولویت خرید سهام را نسبت به دیگر سهامداران خواهند داشت.

ب) اهمیت حق تقدم سهام در حفظ حقوق سهامداران:

حق تقدم سهام به عنوان یک حق اساسی سهامداران، در حفظ حقوق آن‌ها بسیار حائز اهمیت است. با این حق، سهامداران توانایی دارند تا در هنگام افزایش سرمایه یا افزایش سهام شرکت، اولویت خرید سهام را داشته باشند و از این راه از احتمال از دست دادن سهام یا کاهش سهم خود در شرکت جلوگیری کنند.

از طرف دیگر، حق تقدم سهام باعث ترغیب سهامداران به حفظ سهام خود در شرکت و حفظ سهمی که در شرکت دارند می‌شود و این باعث ایجاد انگیزه برای شرکت‌ها برای جذب سرمایه و حفظ سهامدارانشان می‌گردد. به این ترتیب، حق تقدم سهام به‌عنوان یک حق مهم سهامداران، در حفظ حقوق و سلامت شرکت و بازار سهام نقش موثری دارد.

تاریخچه حق تقدم سهام در ایران:

الف) بررسی قوانین و مقررات قبلی در این زمینه:

قانون تجارت ایران در سال ۱۳۵۵، حق تقدم سهام را به عنوان یکی از حقوق سهامداران شناخت و مقرر کرد که سهامدارانی که حداقل ۶ ماه پیش از اعلام تصمیم برای افزایش سرمایه، سهام خود را خریداری کرده‌اند، حق تقدم سهام را دارا هستند و می‌توانند در اولویت خرید سهام شرکت باشند. در این مقررات، زمان مشخصی برای استفاده از حق تقدم سهام تعیین نشده بود.

ب) تغییراتی که در طول زمان در این حوزه اتفاق افتاده است:

با وضع قوانین جدید تجارت ایران در سال ۱۳۸۴، حق تقدم سهام به عنوان یک حق مطلق سهامداران شناخته شد و مقرر شد که در صورت افزایش سرمایه یا افزایش سهام، حق تقدم سهام به سهامداران موجود تعلق دارد و زمان مشخصی برای استفاده از این حق تعیین شد. همچنین، در سال ۱۳۸۷، ماده ۶۷ قانون تجارت ایران به گونه‌ای تغییر داده شد که سهامدارانی که حداقل ۳ ماه پیش از اعلام تصمیم برای افزایش سرمایه، سهام خود را خریداری کرده‌اند، حق تقدم سهام را دارا هستند.

با توجه به تغییراتی که در طول سال های اخیر در بازار بورس ایران شکل گرفته است، امروزه برای دریافت حق تقدم سهام نیاز نیست که از چند ماه قبل سهامدار باشید و شما میتوانید با خرید سهام یک روز قبل از بسته شدن و اطلاعیه افزایش سرمایه شرکت ها ، شامل افراد سهامدار شرکت شوید و حق تقدم دریافت کنید.

در کل، تاریخچه حق تقدم سهام در ایران نشان می‌دهد که این حقوق به مرور زمان تغییراتی را تجربه کرده است و در قوانین جدید تجارت ایران، حق تقدم سهام به عنوان یک حق مطلق سهامداران شناخته شده و زمان مشخصی برای استفاده از این حق تعیین شده است. بنابراین، حق تقدم سهام به عنوان یک حق اساسی سهامداران در بازار سهام ایران محسوب می‌شود و در صورت عدم رعایت آن، حقوق سهامداران ضایع خواهد شد.

شرایط استفاده از حق تقدم

برای استفاده از حق تقدم سهام، سهامدار باید به شرایط زیر توجه کند:

1_ زمان استفاده از حق تقدم:

در حال حاظر مهلت استفاده از حق تقدم در بازار بورس اوراق بهادار ایران برابر با 60 روز است؛ پس از اتمام مهلت مقرر برای دریافت حق تقدم سهام شرکت مدنظر، افراد سهامدار دیگر قادر به دریافت حق تقدم سهام نمیباشند و با توجه به تعداد سهامی که به این افراد تعلق میگرفت، شرکت وجهی را به حسابشان واریز میکند.

2_ تعداد سهام:

سهامدار باید به تعداد سهام خود در شرکت توجه کند و حق تقدم را برای تعداد سهامی که در اختیار دارد، استفاده کند.

3_ قیمت سهام و مبلغ واریزی :

سهامدار باید به قیمت سهام‌های جدید توجه کند و در صورت تمایل به خرید آن‌ها، باید قیمت را پرداخت کند. مبلغ اسمی هر عدد حق تقدم سهام با توجه به قانون تجارت در کشور ایران، هزار ریال میباشد که افراد مایل به دریافت حق تقدم باید این مبلغ را به حساب شرکت واریز کنند.

4_ مدارک مورد نیاز:

سهامدار برای استفاده از حق تقدم باید مدارک مورد نیاز را به شرکت ارائه دهد. این مدارک شامل برگه شناسایی، فرم درخواست استفاده از حق تقدم و رسید پرداخت قیمت سهام‌های جدید است.

امروزه این مدارک بصورت آنلاین از طرف کارگزاری ها برای شرکت ها ارسال میشود و نیاز به هیچ مراجعه حضوری نمیباشد.

با توجه به شرایط فوق، سهامداران باید با دقت و اطلاعات کافی، تصمیم گیری در خصوص استفاده از حق تقدم سهام را انجام دهند.

نمادهای حق تقدم

در بازار سهام ایران، شرکت‌ها می‌توانند در بورس اوراق بهادار تهران، نمادهای حق تقدم خود را به صورت تفکیک شده و با پیشوند یا پسوند “ح” در قیمت‌گذاری عرضه کنند. این نمادها به صورت حق تقدم در بورس معامله می‌شوند و بسته به شرایط قانونی و مقررات بورس، سهامداران با حق تقدم می‌توانند به فروش سهام خود بپردازند.

برای نماد‌های حق تقدم، علامت خاصی به نام “حق تقدم” نیز در بورس نمایش داده می‌شود. در صورتی که سهامدار از حق تقدم استفاده کند و مبلغ پایه را برای تبدیل حق تقدم به سهام اصلی واریز کند، این نماد از نماد حق تقدم حذف می‌شود و به نماد عادی سهم تبدیل می‌شود. در صورت عدم استفاده از حق تقدم، نماد سهم بدون تغییر باقی می‌ماند؛ تا زمانی که این سهام ها به صورت بلوکی توسط شرکت فروخته شده و مبلغ تخصیص یافته به حق تقدم استفاده نشده به حساب شما واریز شود و آن زمان این نماد از پرتفوی شما پاک خواهد شد.

به عنوان مثال، شرکت خودروسازی ایران‌خودرو با نماد “خودرو” در بورس فعالیت می‌کند. در زمان افزایش سرمایه، شرکت ممکن است نماد حق تقدم خود را با پسوند “ح” ارائه دهد، برای مثال “خودروح”.

سهامداران شرکت ایران خودرو می‌توانند پس از زمان افزایش سرمایه، حق تقدم خود را در بازار بورس اوراق بهادار با قیمتی متغیر، وابسته به عرضه و تقاضای بازار به فروش برسانند.

در صورتی که سهامداری از حق تقدم “خودروح” استفاده کند، نماد حق تقدم حذف شده و به نماد عادی “خودرو” تبدیل می‌شود.

تخصیص حق تقدم

میزان حق تقدم سهام به هر سهامدار در صورت افزایش سرمایه شرکت، بر اساس تعداد سهامی که دارد، تخصیص داده می‌شود. به عبارت دیگر، سهامداران با تعداد بیشتری سهم، حق تقدم بیشتری نیز خواهند داشت. در این راستا، ممکن است شرکت در اطلاعیه افزایش سرمایه، نسبت تخصیص حق تقدم را برای هر سهام تعیین و اعلام کند.

به عنوان مثال، فرض کنید شرکت “آ” تصمیم به افزایش سرمایه خود با مبلغ ۱۰۰ میلیارد تومان گرفته است و در این افزایش سرمایه، حق تقدم به سهامداران این شرکت تخصیص داده می‌شود. بر اساس اعلام شرکت، نسبت تخصیص حق تقدم ۱ به ۵ برای سهام‌های موجود است.

یعنی به ازای هر ۵ سهم قبلی، یک سهم جدید با قیمت تعیین شده به سهامداران ارائه خواهد شد. حال فرض کنید آقای اکبری ۱۰۰ سهم از شرکت “آ” دارد. با توجه به نسبت تخصیص حق تقدم، این سهامدار می‌تواند به ازای هر ۵ سهم قبلی، یک سهم جدید خریداری کند که برابر با 20 حق تقدم شرکت “آ” میباشد. از طرفی دیگر، آقای حسینی ۵۰۰ سهم از شرکت “آ” دارد و می‌تواند به ازای هر ۵ سهم قبلی، یک سهم جدید خریداری کند که برابر با 100 حق تقدم شرکت “آ” میباشد.

با توجه به این نسبت تخصیص، آقای حسینی می‌تواند حق تقدم بیشتری را در این افزایش سرمایه برای خرید سهام جدید دریافت کند.

فروش حق تقدم سهام

فروش حق تقدم در بورس ایران به دو صورت ممکن است:

فروش حق تقدم به شرکت:

در این حالت، فرد صاحب حق تقدم می‌تواند حق خود را به شرکت بفروشد و مبلغ را نقداً دریافت کند. با این کار، فرد دیگری حق تقدم را به جای او دریافت خواهد کرد و در زمان افزایش سرمایه، این حق تقدم به سهام تبدیل خواهد شد.

فروش حق تقدم به سهامداران دیگر:

در این حالت، فرد صاحب حق تقدم نماد حق تقدم را در بازار حق تقدم ها که بخشی از بازار بورس اوراق بهادار میباشد به دیگران بفروشد.

دامنه نوسان حق تقدم ها:

با توجه به قوانین تجارت و بورس اوراق بهادار تهران، دامنه نوسان حق تقدم سهام ، دوبرابر دامنه نوسان سهام اصلی شرکت میباشد. برای مثال اگر دامنه نوسان نماد برکت که مربوط به شرکت دارویی برکت میباشد، 7 درصد رو به بالا و پایین از نقطه صفر تابلو باشد، دامنه نوسان حق تقدم سهام برکت با نماد برکتح ، 14 درصد رو به بالا و پایین از نقطه صفر تابلو میباشد.

نتیجه گیری

حق تقدم سهام یکی از مهمترین حقوق سهامداران در بازار سرمایه است که به آن‌ها اجازه می‌دهد در مواقعی که شرکت سرمایه‌گذاری نیاز به جذب سرمایه دارد، با توجه به تعداد سهامی که در دست دارند، به اولویت خرید سهام از طریق حق تقدم برای تأمین مالی مورد نیاز شرکت اقدام کنند.

در ایران، قوانین و مقررات مربوط به حق تقدم سهام توسط سازمان بورس و اوراق بهادار ایران تنظیم شده است و این حق برای بعضی از شرکت‌های بزرگ و معتبر در بازار سرمایه وجود دارد.

استفاده صحیح از حق تقدم سهام می‌تواند به بهبود شرایط مالی شرکت و ارزش سهام آن کمک کند، اما این حق نیز مانند هر حق دیگری دارای مزایا و معایب است.

از یک سو، استفاده از حق تقدم سهام می‌تواند به بهبود وضعیت مالی شرکت کمک کند و به سهامداران این اجازه را می‌دهد تا با اولویت بالاتری سهام خریداری کنند.

از سوی دیگر، این حق ممکن است به دارندگان حق تقدم، پرداخت مبلغی اضافی را تحمیل کند و در نتیجه به افزایش هزینه سهامداری و کاهش سوددهی سرمایه گذاری منجر شود.

با توجه به مزایا و معایب حق تقدم سهام و تغییراتی که در طول زمان در این حوزه در ایران اتفاق افتاده است، استفاده از این حق باید با دقت و صلاحدید انجام شود تا به نفع سهامداران و شرکت باشد.