اقتصاد دیجیتال (Digital Economy) چیست؟ نظامی جدید برای اقتصاد

اقتصاد دیجیتال: آینده‌ای نوین برای جامعه‌ی جهانی

در حال حاضر، شرکت‌های حوزه فناوری و دیجیتال در فهرست شرکت‌های بزرگ جهان، یک موقعیت بسیار منحصر به فرد دارند. در واقع، ۹ مورد از هر ۱۰ شرکت بزرگ از نظر ارزش بازار، به شرکت‌های حوزه فناوری و دیجیتال تعلق دارند.

این آمار نشان می‌دهد که جهان در حال حرکت به سمتی است که بازارها و مدل‌های کسب و کار را تغییر دهد و اقتصاد به یک مفهوم بی‌نظیر، یعنی اقتصاد دیجیتال، روی آورده است.

با توجه به اینکه چهارمین دوره از انقلاب صنعتی همراه با انقلاب دیجیتالی در حال شروع است، می‌توان گفت که بدون انقلاب دیجیتال، هیچ تحولات صنعتی نیز آغاز نخواهد شد. ارتقای فناوری‌های منحصر به فرد دیجیتال و گسترش اینترنت در زندگی افراد، به اقتصادها وارد عصر جدیدی کرده است.

اصطلاح “اقتصاد دیجیتال” نسبتاً جدید است و برای اولین بار در سال ۱۹۹۵ شنیده شد. امروزه به حدی در این حوزه ارزش افزوده خلق می‌شود که هیچ دولت یا سرمایه‌گذار عاقلی حاضر به چشم‌پوشی از این اقتصاد نیست. سهم اقتصاد دیجیتال در تولیدات ملی کشورها سال به سال در حال افزایش است و حتی در ایران نیز

وزیر ارتباطات، محمد جواد آذری جهرمی، اعلام کرده است که سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران در ۸ سال اخیر جهش قابل‌توجهی داشته و تا پایان سال جاری به ۷.۲ درصد خواهد رسید.

اما سوال اصلی این است که اقتصاد دیجیتال به چه معناست و چگونه در ایران و جهان پیشرفت کرده است؟ در ادامه به بررسی جزئیات منحصر به فرد این موضوع می‌پردازیم.

اقتصاد دیجیتال چیست؟

اقتصاد دیجیتال به‌طور بنیادی فرایندهای اجرایی کسب‌وکارها و رابطه آن‌ها با مشتریان و مصرف‌کنندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نوع اقتصاد با استفاده از ابزارهای دیجیتال مانند اینترنت، دستگاه‌های هوشمند و فناوری‌های نوین مانند بلاکچین، اینترنت اشیا، فضای ذخیره‌سازی و محاسبات ابری، هوش مصنوعی، کلان داده و سایر فناوری‌های مشابه رویه‌های معمول را تحول می‌بخشد.

اقتصاد دیجیتال شامل تجارت الکترونیک، تبلیغات آنلاین، مخابرات، پرداخت الکترونیک و بانکداری آنلاین، استریم یا پخش آنلاین، اقتصاد اشتراکی، شبکه‌های اجتماعی، تولید محتوای دیجیتال، دستیارهای مجازی مبتنی بر هوش مصنوعی و سایر فناوری‌های دیجیتال است.

این فناوری‌ها منجر به ایجاد مدل‌های جدید برای کسب‌وکارها می‌شوند و باعث تغییر و تحول صنایع قدیمی می‌گردند، همچنین فرصت‌های جدیدی در زمینه نوآوری و رشد ایجاد می‌کنند.

در اقتصاد دیجیتال، نوآوری نقش مهمی را ایفا می‌کند. استفاده از فناوری‌های دیجیتال و نفوذ آنها در مفهوم اقتصاد دیجیتال، شاخص‌های اصلی اقتصاد کلان و رشد اقتصادی را تغییر می‌دهد. این شاخص‌ها شامل بهره‌وری، کارایی و ارتباط با اقتصاد جهانی هستند.

با این حال، امنیت سایبری و حفظ حریم خصوصی نیز به‌عنوان چالش‌هایی در اقتصاد دیجیتال مطرح هستند. بنابراین، استفاده از واژه “معایب” ممکن است مناسب نباشد و می‌توان آن را به عنوان “پاشنه آشیل” مشخص کرد.

اقتصاد دیجیتال هر چه زمان می‌گذرد، در حال تکامل و گسترش است. در نتیجه، کسب‌وکارها باید در جهتی حرکت کنند که بیشترین سازگاری را با این تغییرات داشته باشند و از مزایای اقتصاد دیجیتال بهره‌برداری کنند. همچنین، نقش دولت‌ها و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای این منظور بسیار حائز اهمیت است.

آنها باید با قانون‌گذاری مناسب و حل چالش‌های موجود، شرایط مناسبی را برای اتصال اقتصاد کشورها به اقتصاد جهانی فراهم کنند. هرچه این اتفاق سریع‌تر رخ دهد، معایب آن نیز زودتر آشکار خواهد شد و می‌توان آن را به حداقل رساند یا برطرف کرد.

تاریخچه اقتصاد دیجیتال

در سال 1995، دان تپسکات در کتابی به نام “اقتصاد دیجیتال: نوید و خطر در عصر هوش شبکه‌ای” اولین بار از اصطلاح “اقتصاد دیجیتال” استفاده کرد. همچنین، نیکولاس نگروپونته در همان سال در کتاب “دیجیتال بودن” (Being Digital) اقتصاد دیجیتال را به این شکل توصیف کرد: “بیت‌ها به جای اتم‌ها”.

اقتصاد دیجیتال به‌طور خلاصه به مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی، معاملات تجاری و تعاملات حرفه‌ای اشاره دارد که به واسطه ارتباطات و فناوری اطلاعات بوجود آمده است. در واقع، می‌توان اقتصاد دیجیتال را به عنوان یک اقتصاد مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال تعریف کرد.

اقتصاد دیجیتال بخش اصلی به نام بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) را در خود جای داده است و به طور مستقیم با این بخش از اقتصاد مرتبط است. به عنوان مثال، ارزشی که توسط اپراتورهای مخابراتی یا شرکت‌های تولیدکننده سخت‌افزار ایجاد می‌شود، در این بخش محاسبه می‌شود.

با این حال، اقتصاد دیجیتال تنها به این بخش محدود نمی‌شود. زمانی که شما یک کالا یا خدمت را از طریق اینترنت خریداری می‌کنید، از این زیرساخت‌ها استفاده می‌کنید و ارزش خریداری شده در آمار و اطلاعات اقتصاد دیجیتال در نظر گرفته می‌شود.

تفاوت فناوری و اقتصاد دیجیتال

تفاوت اصلی بین اقتصاد دیجیتال و اقتصاد کلاسیک در روش‌ها و شکل‌های اجرایی برای دستیابی به اهداف مورد نظر است. در اقتصاد کلاسیک، تولیدات عمدتاً به صورت سنتی و با استفاده از ابزارهای قدیمی‌تر انجام می‌شود، اما در اقتصاد دیجیتال از فناوری‌های جدید و ابزارهای نوین مانند ربات‌ها در فرآیند تولید استفاده می‌شود.

همچنین، در اقتصاد کلاسیک، معاملات و مراودات بیشتر به صورت فیزیکی انجام می‌شود، در حالی که اقتصاد دیجیتال این معاملات را به بستر اینترنت منتقل می‌کند.

یکی از تفاوت‌های مهم دیگر بین اقتصاد دیجیتال و مدل کلاسیک آن، استفاده از داده‌ها در اقتصاد دیجیتال است. در اقتصاد دیجیتال، فعالیت‌های اقتصادی در فضای دیجیتال منجر به ایجاد حجم زیادی از داده می‌شود که از آن برای پیش‌بینی رفتار مصرف‌کننده، بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و افزایش نوآوری استفاده می‌شود.

در اقتصاد سنتی، دستیابی به اطلاعات زمان‌بر است و نمی‌توان به طور هم‌زمان با فعالیت‌های اقتصادی به آن دسترسی داشت. در اقتصاد دیجیتال، این اطلاعات در حین تولید و مصرف ایجاد می‌شود و احتمال دستکاری و عدم صداقت در داده‌ها به حداقل می‌رسد.

همچنین، یکی دیگر از تفاوت‌های بارز میان اقتصاد سنتی و اقتصاد دیجیتال، گستردگی فعالیت‌هاست. در اقتصاد دیجیتال با استفاده از زیرساخت و فناوری مناسب، امکان برقراری ارتباط و انجام فعالیت به صورت جهانی راحت‌تر و آسان‌تر است و افراد بیشتری می‌توانند در این زمینه نقش داشته باشند.

این در حالی است که در اقتصاد سنتی، فعالیت‌ها بیشتر به عنوان واردات و صادرات در نظر گرفته می‌شوند.

ارتباطات دیجیتال: پلی که اقتصاد دیجیتال را به رشد می‌برد

“در قرن بیست و یکم، پیوندهای انسان با جهان دیجیتال به صورت روزافزون در حال گسترش است. اما این رشد، به تنهایی یک رشد عادی نیست؛ بلکه نشانگر یک پدیده منحصر به فرد و بی‌سابقه است.

بر اساس آمارهای ارائه شده توسط Statista، در سال 2011، هر فرد به طور میانگین 32 دقیقه از روز خود را با استفاده از موبایل و 43 دقیقه با کامپیوترهای شخصی (PC) یا لپتاپ در فضای آنلاین سپری می‌کرد.

اما در سال 2019، این زمان به 132 دقیقه برای موبایل و 39 دقیقه برای کامپیوتر افزایش یافت. این نمودار رشد شگرف نشان از تمرکز روزافزون افراد بر فضای آنلاین و وابستگی‌شان به تکنولوژی دیجیتال است.

عوامل مختلفی موجب این رشد هستند. یکی از این عوامل، گسترش فزاینده بازار گوشی‌های هوشمند است که به افراد امکان ارتباط و دسترسی به اینترنت را در هر زمان و هر مکان می‌دهد. همچنین، افزایش سرعت اینترنت همراه و پوشش گسترده‌تر اینترنت در انواع تکنولوژی مختلف، به افراد امکان می‌دهد تا به سرعت بالا و با کمترین محدودیت، در فضای آنلاین فعالیت کنند.

این تغییرات در رفتار افراد و متمایل شدن به استفاده بیشتر از فضای آنلاین، نشان از وجود ظرفیت‌های بی‌نظیر برای گسترش اقتصاد دیجیتال دارد. در اقتصاد دیجیتال، تبدیل داده‌ها به ارزش، ارتقاء تجربه کاربری، ایجاد ارتباطات نوین و ایجاد فرصت‌های کسب و کار جدید، از جمله مزایا و فرصت‌های مهمی هستند که در این فضا به وجود می‌آیند.

همچنین، اقتصاد دیجیتال قابلیت ایجاد نوآوری‌های بسیاری در حوزه‌های مختلف را داراست و به افراد و سازمان‌ها امکان می‌دهد تا از این نوآوری‌ها بهره‌برداری کنند و در نتیجه بهبود و بهینه‌سازی فعالیت‌های خود را تجربه کنند.

با توجه به همه این عوامل، می‌توان گفت که اقتصاد دیجیتال در بستری پررونق و پیشرفته رشد می‌کند. این بستر، به افراد و سازمان‌ها امکان می‌دهد تا با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های جدید و به‌روز، فعالیت‌های اقتصادی خود را بهبود بخشند و ارتباطات نوینی را برقرار کنند.

با توجه به رشد بی‌سابقه در این حوزه و پتانسیل‌های بی‌نظیر آن، بسیاری از سازمان‌ها و کسب‌وکارها در حال سرمایه‌گذاری و توسعه استراتژی‌های دیجیتال هستند تا از فرصت‌های قابل توجهی که اقتصاد دیجیتال ارائه می‌دهد، بهره‌برداری کنند.”

اقتصاد دیجیتال: مهمان جدید GDP کشورها

“یک دوره‌ی جدید فرا رسیده است که غول‌های تولیدی و خدماتی مانند اکسون موبیل، والمارت، جنرال موتورز، مکدونالد، توتال، شل و شرکت‌های مشابه، که قبلاً به عنوان کمپانی‌های باارزش‌ترین جهان شناخته می‌شدند، دیگر در صدر لیست‌های باارزش‌ترین شرکت‌ها قرار نمی‌گیرند.

برای آگاهی بیشتر کافی است یک نگاهی به لیست‌های مختلف بیندازیم. در این لیست‌ها، نام شرکت‌های مختلفی آمده است، اما هیچکدام از این لیست‌ها نام چند شرکت مانند اپل، آمازون، گوگل، مایکروسافت و فیسبوک را در پنج ردیف اول ندارد. این نشانگر این است که بازی تغییر کرده است.”

قبل از دادن آمار در این مورد به مفهوم GDP می پردازیم. این کلمه به تولید ناخالص داخلی (GDP) به مجموع ارزش پولی کالاهای نهایی و خدمات تولید شده در درون مرزهای یک کشور در یک بازه زمانی مشخص، معمولاً یک سال، اشاره دارد.

آخرین گزارش منتشر شده توسط اداره پژوهش‌های اقتصادی دولت آمریکا (BEA) در آگوست 2020، نشان می‌دهد که سهم 9 درصدی اقتصاد دیجیتال در GDP ایالات متحده در سال 2018 است. یعنی حدود یک تریلیون و 849 میلیارد دلار از بزرگترین اقتصاد جهان متعلق به اقتصاد دیجیتال است.

این رقم تقریباً به اندازه کل اقتصاد ایتالیا در سال 2020 است. در سال 2005، 7.3 درصد از اقتصاد آمریکا، معادل 948 میلیارد دلار، به حوزه اقتصاد دیجیتال تعلق داشت.

همچنین، طبق این گزارش، در سال 2018، 5.7 درصد از نیروی کار فعال در آمریکا در بخش اقتصاد دیجیتال مشغول به کار بوده اند. مقایسه‌ای ساده بین بخش اقتصاد دیجیتال و صنعت ساخت‌وساز در اقتصاد آمریکا نشان می‌دهد که اقتصاد دیجیتال تنها 0.9 درصد بیشتر از بخش ساخت‌وساز در استخدام نیروی کار است،

اما سهم آن در GDP تقریباً دو برابر بخش ساخت‌وسا است. این نشان می‌دهد که بهره‌وری نیروی کار در بخش اقتصاد دیجیتال و صنایع پیشرفته به طور بی‌سابقه‌ای بالاست.

اقتصاد دیجیتال و تاثیر آن بر اوضاع ایران

اوضاع اقتصاد دیجیتال در ایران، با وجود کمیت متناقض در آمارها، نشانگر افزایش نفوذ فناوری‌های نوین در میان جامعه ایرانیان در دهه 90 خورشیدی است. خبرگزاری ایرنا در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰ گزارش داد که سهم اقتصاد دیجیتال در GDP ایران از ۲/۶ درصد در سال ۹۲ به ۶/۸۷ درصد در سال ۹۹ افزایش یافته است.

این رشد در بخش اقتصاد دیجیتال ایران، از رشد متوسط در سایر بخش‌های اقتصادی بیشتر است، اما هنوز به میانگین جهانی ارزش اقتصاد دیجیتال دور است. پیش‌بینی کارشناسان نشان می‌دهد که تا پایان امسال، سهم اقتصاد دیجیتال از GDP به ۷/۴۵ درصد افزایش خواهد یافت.

اگرچه این ارقام نسبتاً نزدیک به آمار وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم، آقای آذری جهرمی، هستند، اما کمی با آمار او تفاوت دارند. آقای جهرمی سهم اقتصاد دیجیتال از GDP را برای سال ۹۲، ۱/۷ درصد و برای سال ۹۹، ۶/۴ درصد اعلام کرده بود. پیش‌بینی او نیز برای پایان سال به نسبت ۷/۲ درصد بود.

در حالی که آمار رسمی دولت امارات متحده عربی، همسایه جنوبی ایران در خلیج فارس، سهم اقتصاد دیجیتال را ۴/۳ درصد اعلام کرده است. با این حال، در شرایط اقتصادی فعلی ایران، این رشد چه معنا و مفهومی دارد؟

اقتصاد دیجیتال: برتری‌ها و چالش‌ها در عصر تکنولوژی

در دنیایی که هر روز با پیشرفت فناوری و دیجیتالی شدن هرچه بیشتر زندگی ما درگیر می‌شود، اقتصاد نیز بر طبقه‌بندی جدیدی که اقتصاد دیجیتال نامیده می‌شود، تغییرات عمده‌ای را تجربه می‌کند. این اقتصاد نوین، بر پایه اتکا به فناوری و استفاده از داده‌ها ساخته شده و ویژگی‌های خاصی دارد که مزایا و معایب متنوعی را به همراه دارد که در ادامه به آن میپزدازیم.

در این بخش، به طور جامع و کامل، به بررسی و تشریح ویژگی‌ها، مزایا و معایب اقتصاد دیجیتال خواهیم پرداخت. این بررسی ما را قادر می‌سازد تا با شناخت عمیق‌تری نسبت به اقتصاد دیجیتال، درک بهتری از این نوع اقتصاد و تأثیرات آن در جوامع مدرن بدست آوریم.

ویژگی‌های اقتصاد دیجیتال:

1. اتکا به فناوری: فناوری به عنوان زیرساخت اصلی اقتصاد دیجیتال استفاده می‌شود. استفاده از تکنولوژی‌های نوین، دستگاه‌های به‌روز و پلتفرم‌های دیجیتال از مولفه‌های اصلی اقتصاد دیجیتال هستند.
2. داده‌محور: اقتصاد دیجیتال بیشتر بر اساس داده‌ها و اطلاعات عمل می‌کند. اطلاعات دقیق و لحظه‌ای برای تصمیم‌گیری‌ها و بهبود عملکرد کسب‌وکارها بسیار حیاتی است.
3. نوآوری و خلاقیت: اقتصاد دیجیتال به شدت به نوآوری و ابداعات وابسته است. تغییرات سریع در تکنولوژی و نیازمندی‌های بازار نیازمند خلاقیت و نوآوری برای پیشرفت در این عصر هستند.
4. اتوماسیون: با پیشرفت تکنولوژی، فعالیت‌ها به شکل خودکار و اتوماتیک بیشتر می‌شوند. هوش مصنوعی و اتوماسیون در اقتصاد دیجیتال نقش مهمی ایفا می‌کنند.
5. انعطاف‌پذیری و چابکی: اقتصاد دیجیتال باید برای پذیرش تغییرات سریع در تکنولوژی و بازار، انعطاف‌پذیری و چابکی داشته باشد.
6. اثر شبکه‌ای: در اقتصاد دیجیتال، ارزش کالاها و خدمات با افزایش تعداد کاربران و استفاده بیشتر از آنها، افزایش می‌یابد. این اثر شبکه‌ای برای توسعه و رشد کسب‌وکارها بسیار مهم است.

مزایا اقتصاد دیجیتال:

1. افزایش کارایی، بهره‌وری و نوآوری در فرآیندها و ساختارهای اقتصادی.
2. راحتی و انعطاف در دسترسی به خدمات و محصولات برای مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان.
3. ایجاد فرصت‌های جدید اقتصادی و بازارهای جدید برای کسب‌وکارها.
4. دسترسی آسان و سریع به اطلاعات و منابع دیجیتال جهت تحقق اهداف تجاری.
5. امکان دسترسی به بازارهای جهانی و افزایش رقابت‌پذیری کسب‌وکارها.

معایب اقتصاد دیجیتال:

1. مسائل امنیت سایبری و نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی در جمع‌آوری و استفاده از اطلاعات شخصی.
2. عدم دسترسی یکسان به فناوری و منابع دیجیتال، که می‌تواند باعث افزایش شکاف دیجیتالی شود.
3. از بین رفتن و تغییر برخی از مشاغل سنتی و افزایش بیکاری در برخی صنایع.
4. به‌وجود آمدن انحصار و تمرکز قدرت در دسترسی به منابع دیجیتال و نیازمندی‌های اقتصادی.

نتیجه گیری

همانطور که توضیح داده شد، اقتصاد دیجیتال به فعالیت اقتصادی اطلاق می شود که از میلیاردها ارتباط آنلاین روزانه بین افراد، مشاغل، دستگاه ها، داده ها و فرآیندها ناشی می شود.

طیف وسیعی از صنایع و بخش‌ها را در بر می‌گیرد و ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن، از جمله استفاده از فناوری‌ها و پلتفرم‌های دیجیتال، ایجاد و توزیع کالاها و خدمات دیجیتال، و توانایی دستیابی به بازارهای جهانی، مشخص می‌شود.

اقتصاد دیجیتال تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد و جامعه داشته است و باعث رشد اقتصادی، ایجاد مشاغل جدید و بهبود دسترسی به اطلاعات و آموزش شده است.

فرصت‌هایی را برای کسب‌وکارها و افراد برای نوآوری، گسترش دامنه دسترسی و بهبود کارایی ارائه می‌کند، اما همچنین چالش‌هایی مانند نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی و امنیت، جابجایی شغلی و شکاف دیجیتالی را نیز به همراه دارد.

با نگاهی به آینده، انتظار می‌رود اقتصاد دیجیتال به تکامل و رشد خود ادامه دهد، که تحت تأثیر گرایش‌ها و فناوری‌های نوظهور مانند اتوماسیون، اقتصاد اشتراک‌گذاری، اینترنت اشیا، تجارت الکترونیک و فناوری بلاک چین قرار دارد. با این حال، پرداختن به چالش‌های مرتبط با اقتصاد دیجیتال و اطمینان از تقسیم گسترده و عادلانه مزایا برای ذینفعان مهم خواهد بود.

پس می توان گفت اقتصاد دیجیتال یک جزء حیاتی از اقتصاد مدرن است و اهمیت آن در سال‌های آینده افزایش خواهد یافت.